ترکمنستان کشوری واقع در آسیای مرکزی است. این کشور بیش از ۶ میلیون نفر جمعیت دارد. [۱] پایتخت ترکمنستان، شهر عشق‌آباد و زبان رسمی آن ترکمنی است. بیشتر مردم این کشور، ترکمن هستند و اقلیت قابل توجهی روس و ازبک نیز در آن حضور دارند. همچنین، قزاقها، تاتارها، اوکراینی‌ها، کُردها، ارمنی‌ها، آذربایجانی‌ها و بلوچ‌ها سایر اقلیت¬های قومی ترکمنستان را تشکیل می¬دهند. [۲] ۹۳ درصد مردم این کشور مسلمان (اکثریت سنی حنفی)، ۶ درصد پیرو کلیسای ارتدکس شرقی و بقیه بی¬دین هستند. [۳]
آغاز گرایش ترکمن‌ها به اسلام به قرن دهم بر می¬گردد. روحانیون مذهبی ملّا خوانده می‌شوند، و قاضی‌ها نیز کسانی هستند که شریعت اسلام را تفسیر می‌کنند، اما با امور روحانیت کاری ندارند. حضور امام رضا (ع) در مرو قدیم و تأسیس حکومت صفویه باعث گسترش تشیّع در ترکمنستان کنونی شدند. در دوران معاصر، تسلّط روسیه و سپس حزب کمونیست شوروی بر این منطقه، ترکیب قومی و مذهبی جمعیت آن را دستخوش تغییر کرد. در آن دوران، مهاجرین زیادی از روسیه، اوکراین، ایران و جمهوری آذربایجان به ترکمنستان آمدند، و در جریان این سفرها تشیّع مجدداً به این منطقه وارد شد [۴]. شمار شیعیان ترکمنستان به درستی معلوم نیست، اما برخی تعداد آنها را حدود ۵۰ هزار نفر تخمین زده‌اند. [۵]
امروزه ۱۰۷ مسجد در ترکمنستان وجود دارد که بیشتر آنها پس از استقلال تأسیس شده است. مسجد امام رضا (ع)، مسجد حضرت رسول (ص)، و مسجد امام خمینی (ره) از جمله آن¬ها هستند. [۶]
مرو قدیم در کشور ترکمنستان خاستگاه بخش مهمی از تاریخ اسلام و تشیّع است، و از اینرو اماکن زیارتی متعددی در این منطقه وجود دارند، مانند قدمگاه و سکونت¬گاه امام رضا (ع).
به علاوه، مقبره¬ی محمّد بن زید، آرامگاه خواجه یوسف همدانی، و مرقد دو صحابی پیامبر (ص) به نام¬های بریده بن حصیب اسلمی و حکم بن غفاری، از دیگر اماکن زیارتی ترکمنستان هستند. [۷]
یکی از جلوه¬های نفوذ اسلام و مکتب تشیّع در ترکمنستان، مراسم عزاداری محرم به ویژه روز عاشورا است. شیعیان ترکمنستان که در دوران کمونیسم امکان برگزاری عزاداری به صورت علنی را نداشتند، بعد از استقلال این کشور، این امکان را یافتند تا در مساجد و یا منازل خود به اقامه¬ی عزای حسینی بپردازند. [۸]
منابع:
[۱] “World Population Prospects – Population Division – United Nations”. population.un.org.
[۲] Ethnic composition of Turkmenistan in ۲۰۰۱, Demoscope Weekly, No. ۳۷-۳۸, ۸-۲۱ October ۲۰۰۱.
[۳] “Turkmenistan”. The World Factbook. United States Central Intelligence Agency. Retrieved ۲۵ November ۲۰۱۳.
[۴] مرتضی اشرافی، گزارش راهبردی شیعیان آسیای مرکزی، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، گروه مطالعات راهبردی، ۱۳۹۴.
[۵] آمار انجمن دین و زندگی اجتماعی «مؤسسه PEW»
[۶] مرتضی اشرافی، کشور شناسی ترکمنستان، قم، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، ۱۳۹۱، ص۵۴.
[۷] آرامگاه امام‌زاده «محمد بن زید بن امام سجاد(ع)» کجاست؟ – مقبره «خواجه یوسف همدانی» کجاست؟ – «مرو قدیم» گنجینه‌ای از تمدن شرقی، میزبان قدوم یاران پیامبر اعظم(ص)
[۸] مرتضی اشرافی، گزارش راهبردی شیعیان آسیای مرکزی، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، گروه مطالعات راهبردی، ۱۳۹۴.
