ازبکستان یکی از کشورهای آسیای مرکزی است که در کنار جاده‌ی ابریشم واقع شده است. جمعیت این کشور بیش از ۳۳ میلیون نفر برآورد می‌شود. [۱] پایتخت و بزرگترین شهر ازبکستان، تاشکَند و زبان رسمی آن ازبکی است.
۸۰ درصد مردم ازبکستان ازبک، ۵ درصد روس، ۵ درصد تاجیک، ۳ درصد قزاق و بقیه متعلّق به سایر قومیت‌ها می‌باشند. [۲] مسلمانان ۸۸ درصد از جمعیت ازبکستان را تشکیل می‌دهند. ۹ درصد مردم نیز پیرو کلیسای ارتدکس روسی و بقیه بی‌دین و یا پیرو سایر ادیان هستند. [۳]
مسلمانان حدود سال‌های ۵۵-۶۰ هجری قمری برای نخستین بار به آن سوی منطقه‌ی جیحون راه یافتند. بعد از صلح و سازش نسبت به بخش‌هایی از این سرزمین، زمینه لازم برای تشکیل حکومت‌های اسلامی در این منطقه فراهم گردید.
آغاز حضور تشیّع در این سرزمین با فعالیت داعیان عباسیان بوده است. در قرون ششم تا نهم هجری قمری شیعیان این منطقه در اقلیت قرار داشتند. سپس در قرن ۱۲ هجری قمری و هم‌زمان با ضعف صفویان، حملات ازبکان و افغانان به خراسان گسترش یافت و در نتیجه تعداد زیادی ایرانی شیعه به عنوان اسیر به بخارا برده شدند. [۴] امروزه، ۵ درصد از مسلمانان ازبکستان شیعه هستند که بیشتر آنها در بخارا و سمرقند سکونت داشته و به زبان فارسی تاجیکی صحبت می‌کنند. [۵] به علاوه، شهرهای سمرقند، بخارا، تاشکند، جیزخ، نوایی، خوارزم، قشقوریا و سیردریا از شهرهای مهم شیعه‌نشین هستند. [۶]
در سال ۲۰۱۸ میلادی، تعداد مساجد ازبکستان به ۲۰۳۷ عدد رسید. پس از استقلال ازبکستان، مساجد و مدارس قابل توجهی در این کشور تأسیس یا بازگشایی شدند. همچنین مراکز و احزاب اسلامی نیز در ازبکستان فعال هستند، از جمله حزب احیای اسلامی، دفتر مرکز روحانی آسیای مرکزی و قزاقستان، و مدرسه عالی میر عرب.
علاوه بر شیعیان، پیروان فرقه‌های دیگر هم در ازبکستان حضور دارند از جمله شیعیان، اهل‌سنت، صوفیه و نیز گروه‌های سلفی و جهادی. دو مساله نسبت به این نحله‌ها بیشتر مورد توجه است. اول، احترام و محبّتی که اهل‌سنت ازبکستان نسبت به خاندان اهل بیت (ع) دارند. دوم، همکاری برخی از گروه‌های سلفی ازبکستان با داعش و القاعده در کشورهای مختلف به‌خصوص افغانستان و سوریه. [۷]
منابع:
[۱] “Uzbekistan Population (2020) – Worldometer”. www.worldometers.info. Retrieved ۲۰۲۰-۰۵-۲۱.
[۲] CIA – The World Factbook – Uzbekistan
[۳] “Uzbekistan”. CIA. 19 October 2021.
[۴] جعفریان، اطلس شیعه، ص۶۲۱-۶۲۰.
[۵] بهمن، ژئوپلتیک تشیع، ص۱۵۶.
[۶]مرتضی اشرافی، گزارش راهبردی شیعیان آسیای مرکزی، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، گروه مطالعات راهبردی، ۱۳۹۴.
[۷] ازبکستان د رویکی شیعه
