مصر کشوری است که در دو قارّه‌‌ی آسیا و آفریقا قرار گرفته و با ۱۰۲ میلیون نفر [۱] پرجمعیت‌ترین کشور خاورمیانه محسوب میشود. پایتخت این کشور شهر قاهره است. عربی زبان رسمی کشور مصر است ولی گویش‌‌هایی مانند عربی مصری، صعیدی، و بدوی، نیز در آن رواج دارند. [۲] ۶۸ درصد مردم مصر از نژاد بومیان آفریقای شمالی، ۱۷ درصد از تبار عرب، ۴ درصد یهودی‌‌تبار، و ۳ درصد از نژاد آفریقای شرقی بوده و بقیه به سایر نژادها تعلّق دارند. [۳]
بیش از ۹۰ درصد مردم مصر مسلمان، حدود ۹.۵ درصد مسیحی و بقیه پیرو سایر ادیان و آئین‌‌ها هستند. اکثریت مسلمانان مصر اهل‌‌سنت هستند، و شیعیان اثناعشری، اسماعیلیه و معتزله گروههای اقلیت به حساب می‌‌آیند. [۴]
با فتح مصر در سال ۲۰ هجری قمری به دست مسلمانان، اسلام در آن گسترش پیدا کرده و به تدریج فرهنگ یونانی آن جای خود را به فرهنگ اسلامی داد. [۵] همزمان تشیّع نیز به این کشور وارد شد چرا که برخی از اصحاب امام علی (ع) مانند ابوذر غفاری در فتح مصر حضور داشتند. عامل دیگر تقویت تشیّع در مصر، حکومت شیعیان اسماعیلی بر این کشور است. [۶] همچنین، ارادت صوفیان مصر به اهل بیت (ع) [۷] ، و مهاجرت علویان و اصحاب ائمه به این کشور، از دیگر عوامل گرایش مصریان به اهل بیت(ع) و گسترش تشیّع در مصر دانسته شده است. [۸]
آمار دقیقی از تعداد شیعیان در مصر وجود ندارد و تعداد آنها از ۸۰۰ هزار تا ۲ میلیون نفر برآورد میشود. [۹] شیعیان مصر در مناطق مختلفی از جمله شهرهای منصوره و طنطا و نیز مناطقی از جنوب مانند اسوان و قنا، و شهرهای اسنا، ارفو، ارمنت و قفطا زندگی می‌کنند. [۱۰]
یکی از عوامل تأثیرگذار بر پویایی و نقش‌آفرینی شیعیان مصر در دوره‌‌ی معاصر، نهضت تقریب مذاهب اسلامی است. [۱۱] این نهضت توانست میان علماء شیعه و بزرگان الأزهر پیوند ایجاد کند.
بعد از انقلاب اسلامی ایران، شیعیان مصر تحت فشار حکومت قرار گرفتند تا جاییکه تشیّع، دینی متفاوت از اسلام اعلام شد. [۱۲] پس از سقوط حسنی مبارک نیز این فشارها و سختگیری‌‌ها ادامه پیدا کرده و با افزایش تحرکات گروههای سلفی، شدّت یافت. [۱۳]
صالح الوردانی (مؤلف بیش از ۲۰ کتاب درباره تشیّع) و حسن شحاته از جمله شخصیتهای شیعی در مصر هستند. [۱۴] در کنار فعالیت‌‌های تبلیغی این گونه افراد، مراکز انتشاراتی شیعیان در مصر نیز مانند دارالنجاح و دارالبدایۀ اقدام به نشر آثار شیعه می‌کنند. [۱۵]
منابع:
[۱] “Egypt Population (۲۰۲۰) – Worldometer”. www.worldometers.info. Retrieved ۲۰۲۰-۰۵-۱۷.
[۲] https://en.wikipedia.org/wiki/Egypt#Languages
[۳]National Geographic DNA Analysis
[۴] “Egyptian people section from the World Factbook”. World Fact Book. Retrieved ۲۰۰۷-۰۱-۲۹.
[۵]بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبه الهلال، ۱۹۸۸م، ص۲۱۰.
[۶] ناصری طاهری، عبدالله، فاطمیان در مصر، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۷۹ش، صص۷۰-۱۴۰.
[۷]قاسمی، بهزاد، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، در مجله مطالعات راهبردی جهان اسلام، ش۵۸، تابستان ۱۳۹۳ش، صص۱۲۱،۱۳۴.
[۸] جلیلی، مهدی، «گرایشهای شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، در مجله مطالعات اسلامی، شماره ۵۵، بهار ۱۳۸۱، صص۸۲-۸۳.
[۹] «Egypt’s Shia come out of hiding» – «Shi’a of Egypt»
[۱۰] حسینی، مطهره، «شیعیان مصر؛ گذشته و حال»، در مجله جستارهای سیاسی معاصر، ش۲، ۱۳۸۹ش، ص۲۸.
[۱۱] شیعیان مصر در گذر زمان
[۱۲] «شیعیان مصر در گذر زمان».
[۱۳]صفوی، سید حمزه، مصر، تهران، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۲.
[۱۴]صالح الوردانی – مصر – شافعی – زارع خورمیزی، محمدرضا، نسل‌کشی سادات و مسلمانان شیعه، تهران، مشعر، ۱۳۹۵ش، صص۶۲۹-۶۳۰.
[۱۵] التشیع فی افریقیا: تقریر خاص باتحاد علماء المسلمین، [ریاض]، مرکز نماء للبحوث و الدراسات، ۲۰۱۱م، صص۶۳۹-۶۴۱.
