جمهوری آذربایجان بزرگ‌‌‌‌‌‌ترین کشور منطقه‌‌‌‌‌‌ی قفقاز جنوبی است. جمعیت این کشور بیش از ۱۰ میلیون نفر برآورد میشود.[۱] شهر باکو پایتخت و زبان رسمی مردم این کشور، ترکی آذربایجانی است. به علاوه، زبان‌های روسی، لزگی، تالشی، و تاتی نیز در بین مردم رواج دارند.
اکثریت مردم جمهوری آذربایجان از قوم آذربایجانی هستند. اقوام داغستانی، روس، و ارمنی نیز در جایگاه بعدی قرار دارند.[۲] نزدیک به ۹۷ درصد مردم جمهوری آذربایجان مسلمان، ۳ درصد مسیحی و اقلیت باقیمانده نیز پیرو سایر ادیان می‌‌‌‌‌‌باشند.[۳]
اسلام در قرن اول هجری وارد این سرزمین شده و جایگزین دین مسیحیت گردید.[۴] در قرن ۴ هجری و با تسلّط آل‌‌‌‌‌‌سالار بر این منطقه، تشیّع اسماعیلی نیز در آن رواج یافت.[۵] همچنین در دوران حکومت صفویه بر این سرزمین، تشیّع دوازده امامی، به مذهب مورد پذیرش اکثر ساکنان این منطقه تبدیل شد. از اینرو، امروزه بیش از ۸۰ درصد مسلمانان این کشور، شیعه و بقیه سنی هستند.[۶] وهابیت نیز در جمهوری آذربایجان فعالیت دارد. این فرقه بیشتر از نواحی داغستان و چچن تغذیه شده و عمدتاً در بین گروه‌های سنی حاشیه‌ای در جمهوری آذربایجان نفوذ دارد.[۷]
نارداران از جمله مناطق حضور و فعالیت شیعیان در جمهوری آذربایجان است که یکی از کانون‌های حرکت اسلامی در قفقاز و جمهوری آذربایجان به شمار می‌‌‌‌‌‌رود.[۸] شماخی و گنجه نیز در زمره‌‌‌‌‌‌ی مناطق شیعه‌‌‌‌‌‌نشین قرار می‌‌‌‌‌‌گیرند. همچنین، اماکن زیارتی شیعیان در جمهوری آذربایجان مانند زیارتگاه بی‌‌‌‌‌‌بی هیبت، رحیمه خانم، مقبره‌‌‌‌‌‌ی ابراهیم فرزند امام باقر (ع) نیز محلّی برای اجتماع و برگزاری فعالیت‌‌‌‌‌‌های مذهبی شیعیان هستند. مضاف بر این، فعالیت‌‌‌‌‌‌های تشکیلاتی مسلمانان و شیعیان جمهوری آذربایجان در قالب تشکّل‌‌‌‌‌‌ها و نهادهای اسلامی از قبیل اداره روحانیت مسلمانان قفقاز، حزب اسلامی آذربایجان، و جمعیت جمعه صورت می‌‌‌‌‌‌پذیرد. جمهوری آذربایجان از دیرباز تاکنون خاستگاه پرورش شخصیتهای بزرگ شیعی بوده است. از جمله‌‌‌‌‌‌ی این بزرگان می‌‌‌‌‌‌توان به شیخ عبدالله فاضل لنکرانی، شیخ عبدالغنی بادکوبه‌ای، الله-شکور پاشازاده، حاج علی اکرام علی اف، حاج ایلقار ابراهیم اوغلو، و حاج محسن صمداف اشاره کرد.[۹]
منابع:
[۱] «World Population Prospects – Population Division – United Nations». population.un.org. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۱۶.
[۲]جباری، ولی، «شیعیان جمهوری آذربایجان»، قم، مؤسسه شیعه‌شناسی، ۱۳۸۹ش، ص۸۲.
[۳] “Central Intelligence Agency”. The World Factbook. Central Intelligence Agency. 13 February 2020. Retrieved ۲۳ February ۲۰۲۰.
[۴] رضا، دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.
[۵] شاهمرادی، آل مسافر و تشیع در دیلم و آذربایجان در قرن چهارم هجری، فصلنامه تاریخنامه خوارزمی، تابستان ۱۳۹۵.
[۶] اشرافی، مرتضی، اشرافی، مجتبی، «بررسی و تحلیل وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»، نشریه شیعه‌شناسی، قم، موسسه شیعه‌شناسی، ش۵۸، تابستان۱۳۹۶، صص۷۳-۱۰۰.
[۷]تشیع در جمهوری آذربایجان
[۸] تبلیغ آرمان‌های انقلاب اسلامی در قلب آذربایجان
[۹]جمهوری آذربایجان در ویکی شیعه
