تاجیکستان کوچکترین کشور آسیای میانه است و بیش از ۹.۵ میلیون نفر جمعیت دارد. [۱] پایتخت این کشور، شهر دوشنبه و زبان رسمی آن، فارسی تاجیکی است. [۲] ۸۴ ۸۴ درصد مردم تاجیکستان از قوم تاجیک و حدود ۱۴ درصد ازبک، و ۲ درصد باقیمانده نیز به یکی از نژادهای قرقیز، ترکمن، تاتار، عرب و یا روس تعلّق دارند. [۳] بر اساس قانون اساسی تاجیکستان، اعتقادات مذهبی جنبه دولتی نداشته و تشکیلات دینی بایستی جدا از دولت فعالیت کنند. [۴] دین حدود ۹۸ درصد مردم تاجیکستان اسلام است (۹۵ درصد سنی حنفی و ۵ درصد شیعه که اکثریت آنها اسماعیلی هستند). [۵] مسیحیان، یهودیان، زرتشتیان، بوداییان و بهائیان و صوفیان نقشبندیه نیز اقلیتهای دینی ساکن در تاجیکستان میباشند. [۶]
مسلمانان از سال ۵۰ تا اوایل دهه ۱۳۰ هجری قمری، مهمترین بخشهای این منطقه را فتح کردند و پس از آن اسلام به تدریج در میان مردم نفوذ یافت. [۷] طبق آمارهای موجود، امروزه بیش از ۶ میلیون مسلمان و نزدیک به ۵۰۰ هزار شیعهی اسماعیلی و دوازدهامامی در تاجیکستان زندگی میکنند. [۸]
اسماعیلیان تاجیکستان، علاوه بر دوشنبه، بیشتر در منطقه بدخشان خصوصاً در شهرهای شیغَنان، واخان، لَغمان، ارتفاعات پامیر، و منطقهی اشکاشم سکونت دارند. [۹] آنها ماه محرّم و صفر را «شدّه» یا «عشورا» نامیده و در این دو ماه به سوگواری و عزاداری میپردازند. [۱۰]
در سوی دیگر، برخی از شیعیان دوازدهامامی به دلیل تبلیغات فراوان مبلّغان اسماعیلی و اهل-سنت، وجود جوّ خفقان و تفتیش عقاید ضدّ شیعه امامیه، و نیز نبودن مبلّغ و روحانی، به فرقههای اسماعیلیه و حنفیه گرویدهاند. [۱۱] حدود ۹۰۰ خانوار شیعه دوازدهامامی در دوشنبه و مناطق اطراف آن (قرقان تپه، کولاب و وحدت)، و بیش از ۵۰۰ خانوار نیز در ولایت سغد سکونت دارند. [۱۲]
در سال ۱۹۷۳ میلادی حزب نهضت اسلامی تاجیکستان، تنها حزب اسلامی در آسیای مرکزی، توسط سید عبدالله نوری تأسیس شد. وی کمی بعد به جرم تبلیغات اسلامی دستگیر و زندانی شد. [۱۳] از اینرو، جای تعجّب نیست که بدانیم حکومت تاجیکستان قوانینی را در راستای اسلامزدایی وضع کرده است، از جمله ممنوعیت حجاب در دانشگاهها و ممنوعیت سرمایهگذاری در موسسات آموزشی مذهبی. [۱۴]
[۱] «Chapter ۲۲. Central Asia». www.fao.org. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۸-۰۵.
[۲] “Tajik language”. Britannica. Retrieved ۵ February ۲۰۲۱.
[۳] Национальный состав, владение языками и гражданство населения Республики Таджикистан Том III بایگانیشده در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine. stat.tj
[۴]افشار سیستانی، ایرج، «جغرافیای تاریخی تاجیکستان»، تهران، انتشارات الهدی، ۱۳۸۳ش، صص۱۱۲-۱۱۳.
[۵] «Field Listing :: Religions — The World Factbook – Central Intelligence Agency». www.cia.gov. بایگانیشده از اصلی در ۷ مارس ۲۰۲۰. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۶-۱۴.
[۶]تاجیکستان در یک نگاه، سیدمحمد رکنی، بوشهر: شروع (۱۳۸۸)، صص ۱۸، ۳۶ و ۳۷.
[۷] افشار سیستانی، ایرج، «مقدمهای بر شناخت قوم تاجیک»، در «تاجیکان در مسیر تاریخ»، میرزا شکورزاده، تهران ۱۳۷۳ ش، ص۸۵.
[۸] Pewforum
[۹]بهمن، شعیب، «ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی»، تهران، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، ۱۳۹۳ش، صص۱۴۶-۱۴۷.
[۱۰] آداب و رسوم عاشورایی مردم دنیا
[۱۱] بهمن، شعیب، «ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی»، تهران، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، ۱۳۹۳ش، صص۱۴۶-۱۴۷.
[۱۲] ره آورد سفر به تاجیکستان
[۱۳]مراسم چهلمین سالگرد تاسیس «حزب نهضت اسلامی تاجیکستان» برگزار شد – منتظمی، رؤیا، «تاجیکستان»، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه، ۱۳۷۴ش، ص۶۵.
[۱۴] منع حجاب در تاجیکستان – واکنش احتمالی مراجع عظام تقلید نسبت به وقایع اخیر تاجیکستان – تشدید مجازات آموزش غیر رسمی علوم دینی در تاجیکستان
