عراق کشوری در خاورمیانه و جنوب غربی آسیا است. پایتخت آن شهر بغداد و جمعیتش حدود ۴۰ میلیون نفر میباشد.[۱] عربی و کردی زبانهای رسمی عراق هستند. همچنین، زبانهای دیگری مانند ترکی آذربایجانی، ارمنی، و آشوری نیز در این کشور رواج دارند.[۲] بین ۷۵ تا ۸۰ درصد مردم عراق عرب، ۱۵ تا ۲۰ درصد کُرد، و نزدیک به ۵ درصد نیز ترکمن، آشوری و غیره هستند.[۳] از نظر پراکندگی دینی، ۶۴ تا ۶۹ درصد مردم عراق را شیعیان، ۲۹ تا ۳۴ درصد را اهل سنت، و ۲ درصد را نیز پیروان سایر ادیان تشکیل میدهند.[۴] اهل سنت در بخش شمالی عراق تمرکز یافتهاند و کُردها، در مناطق کوهستانی شمال شرق کشور سکونت دارند.[۵] شیعیان نیز بیشتر در مناطق جنوبی و مرکزی عراق حضور دارند.
پیشینه تشیّع در عراق به زمان امام علی(ع) برمیگردد. در آن زمان، کوفه به عنوان پایگاه اصلی تشیّع، موطن تعداد کثیری از محدّثان شیعه بود که میراث تشیّع را در نیمهی قرن دوم به بغداد منتقل کردند.[۶] بدین ترتیب، تشیّع در عراق گسترش یافته و از آنجا به دیگر مناطق گسترش پیدا کرد. مهمتر اینکه، عراق بستر رخدادهای مهمی از تاریخ اسلام مانند جنگ جمل، صفین، و واقعه کربلا است. از اینرو، امروزه مرقد شش تن از ائمه شیعه در شهرهای نجف، کربلا، کاظمین و سامرا و نیز مساجد مشهوری مانند مسجد کوفه و مسجد سهله در عراق وجود دارد. به همین دلیل است که شیعیان بسیاری از سراسر جهان برای زیارت حرم امامان به عراق سفر میکنند و یکی از باشکوهترین اجتماع مسلمانان جهان نیز هر ساله در راهپیمایی اربعین، در کربلا شکل میگیرد.
وضعیت شیعیان عراق در دوران معاصر را به سه دورهی متفاوت میتوان تقسیم کرد:
دوران انقلاب ۱۹۲۰میلادی: عصر مبارزهی علماء و شیعیان با استعمار؛
دورهی حزب بعث: در این زمان شیعیان از فضای سیاسی کنار گذاشته شده و محدودیتهایی برای برگزاری مراسم مذهبی آنها توسط حزب بعث ایجاد شد؛
دورهی پس از سقوط صدّام: دوران پویایی و فعالیت بیشتر شیعیان در عرصهی اجتماع و سیاست.[۷]
در عرصهی علمی، حوزههای علمیه شیعه در عراق از دیرباز مرجعیت علمی شیعه را بر عهده داشته-اند. این مهم مرهون تلاشها و فعالیتهای علمی علماء برجستهای چون شیخ طوسی، سید مرتضی، شیخ مفید، و محمد حسن شیرازی است.
امروزه احزاب شیعی متعددی در عراق به فعالیت سیاسی مشغولند، از جمله حزب الدعوه الاسلامیه، مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، و حزب الدعوه الاسلامیه ولایه الفقیه.
منابع:
[۱] “Iraq Population (2020) – Worldometer”. www.worldometers.info. Retrieved ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
[۲] Gordon, Raymond G. , Jr. (ed.), 2005. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex. : SIL International Languages of Iraq
[۳] https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iz.html
[۴] https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/iraq/
[۵] علوی، احمد، راهنمای مصور سفر زیارتی عراق، چاپ یازدهم، قم، نشر معروف، ۱۳۹۱ش، ص۶۶.
[۶] جعفریان، رسول، اطلس شیعه، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۷ش، ص۳۵۹.
[۷] https://fa.wikishia.net/view/%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82
